KİMYASAL TEPKİMELER

 

 

a) Bir maddenin farklı maddelere ayrışmasına ya da farklı maddelerin etkileşerek yeni maddeler oluşturmasına kimyasal tepkime (reaksiyon) denir.

b) Kimyasal tepkimeler, olaya giren maddelere ait taneciklerin (molekül, atom ya da iyon) çarpışmaları ile gerçekleşirler.Enerjileri yeterli olan taneciklerin çarpışmaları sonucunda kimyasal bağlar koparak moleküller atomlarına dağılır ve atomlar yeniden düzenlenerek farklı maddeler oluştururlar.Kimyasal tepkime, kimyasal değişim ve kimyasal olay eş anlamlıdır.Tepkimelerin sembol ve formüllerle gösterilmesine ise tepkime denklemleri adı verilir.

Örn; Karbon + Oksijen ® Karbondioksit tepkimesi

C + O₂ ® CO₂ şeklinde gösterilir.

c) Yanma, paslanma (oksitlenme), nötürleşme, mayalanma, fotosentez, çökelme gibi olaylar kimyasal değişime örnek olarak verilebilir.

d) Kimyasal bir tepkimede;

Korunan nicelikler şunlardır

- Atomların türü ve sayısı

- Toplam kütle (Kütle değişimi önemsizidir.)

- Toplam elektriksel yük

- Toplam enerji

- Atomların çekirdek yapıları (Proton ve nötron sayıları)

Değişen nicelikler şunlardır:

- Molekül sayısı (Mol sayısı)

- Gaz tepkimelerinde hacim (Basınç ve sıcaklık sabit)

- Gaz tepkimelerinde basınç (Hacim ve sıcaklık sabit)

Ancak mol sayısının korunduğu tepkimeler de vardır.

Örn; 1H ₂ (g) + 1Cl ₂ (g) ® 2HCl(g)... gibi

S=32, O=16 ise aşağıdaki tepkimede korunan ve değişen nicelikler şöyledir:

2SO ₂ (g) + O ₂ (g) ® 2SO ₃ (g) + ısı

Kütle : 128gr. 32gr. 160gr. Korunur

Mol sayısı : 2 1 2 Korunmaz

Molekül sayısı : 2N ₀ N ₀ 2N ₀ Korunmaz

Mol atom sayısı : 6 2 8 Korunur

Aynı koşullarda hacim : 2V V 2V Korunmaz

 

 

 

 

 

 

KİMYASAL TEPKİMELERİN SINIFLANDIRILMASI

 

A) ÖZELLİKLERİNE GÖRE :

 

1. Yanma Tepkimeleri

• Bir maddenin oksijenli verdiği tepkimelerdir.

Yanma tepkimesi için: yanıcı madde, hava(oksijen), tutuşma sıcaklığı gerekir.

Bu 3 faktörden birinin eksikliği yanmayı durdurur.CO₂ gazının yangın söndürücü olmasının nedeni özkütlesinin havadan büyük olması ve yanıcı olmamasıdır.

• Organik bileşikler yanarlar.

Organik bileşiklerden yapılarında yalnız C ve H bulunduranlara hidrokarbon denir.Genel olarak C_xH_y formülü ile gösterilirler.Yapılarında C ve H’ın yanı sıra O, S, N ve halojen (F, Cl, Br, I) bulunduran organik bileşikler de vardır.

• Organik bir bileşiğin yanması sonucunda: CO₂ oluşması bileşiğin C içerdiğini, H₂O oluşması bileşiğin H içerdiğini, SO₂ oluşması bileşiğin S içerdiğini, NO₂ oluşması bileşiğin N içerdiğini kanıtlar.Oksijen havadan geldiği için bileşikte oksijen bulunup bulunmadığı ürünlerin türüne bakarak anlaşılmaz.

CS₂ + 3O₂ ® CO₂ + 2SO₂

C₄H₁₀O₃ + 13 O₂ ® 4CO₂ + 5H₂O

2

C₄H₁₀O₃ + 5O₂ ® 4CO₂ + 5H₂O

CS₂’de C ve S olduğundan ürünler CO₂ ile SO₂’dir.C₄H₁₀’da C ve H olduğundan ürünler CO₂ ve H₂O’dur.C₄H₁₀ ile C₄H₁₀O₃’ün yanma ürünleri aynıdır.Ancak oksijenin bir kısmı bileşik tarafından karşılandığından C₄H₁₀O₃’ü yakmak için daha az miktarda oksijen yeterli olur.

• Metallerin oksijenle birleşmesi paslanma ya da oksitlenme olarak bilinir.Bu tür tepkimelere yavaş yanma da denir.

3Fe + 2O₂ ® Fe₃O₄

2. Sentez (Birleşme) Tepkimeleri

 

Birden fazla maddenin birleşerek tek bir ürün oluşturduğu tepkimelerdir.Bu olayda yan ürün oluşmaz.

CaO + CO ₂ ® CaCO ₃

H ₂ + Cl ₂ ® 2HCl

C ₂ H ₄ + H ₂ ® C ₂ H ₆

3. Analiz (Ayrışma) Tepkimeleri

Bir bileşiğin kendinden daha basit yapılı maddelere ayrıştırılması tepkimeleridir.Elektroliz yolu ile ya da ısı alarak ayrışan maddeler vardır.

ısı

KClO ₃ ® KCl + 3 O ₂

2

ısı

2HgO ® 2Hg + O₂

ısı

MgCO₃ ® MgO + CO₂

elektroliz

H₂O ® H₂ + 1 O₂

2

4. Yer Değiştirme Tepkimeleri

 

• Aktif olan bir elementin, kendinden daha az aktif olan (pasif) bir elementle yer değiştirmesi ile gerçekleşen tepkimelerdir.

H₂S + Cl₂ ® 2HCl + S (Anyonların yer değiştirmesi)

Fe₂O₃ + Al ® Al₂O₃ + 2Fe (Katyonların yer değiştirmesi)

• Sulu çözelti tepkimelerinin birçoğunda ise anyon ve katyonların her ikisi de yer değiştirir.

Çökelme ve nötrleşme tepkimeleri de yer değiştirme tepkimeleridir.

Fe₂S₃ (k) + 6HCl (suda) ® 2FeCl₃ (suda) + 3H₂S (g)

Çökelme:

AgNO₃ (suda) + NaCl (suda) ® AgCl (k) + NaNO₃ (suda)

Nötrleşme:

H₂SO₄ (suda) + 2NaOH (suda) ® Na₂SO₄ (suda) + 2H₂O (s)

• Organik bileşiklerde de yer değiştirme tepkimeleri vardır.

CH₄ + Cl₂ ® CH₃Cl + HCl

 

5. İyonik Tepkimeler

 

Sulu çözeltilerde gerçekleşen tepkimeler iyonların etkileşmesine dayanır ve tepkime ürünlerinden biri çökerek (çökelme), sıvı (nötrleşme) ya da gaz halinde ortamdan ayrılabilir.İyonik tepkimelerde sadece tepkimeye giren iyonlar gösterilir.Böyle denklemlere net iyon denklemi denir.

Nötrleşme: H⁺ (suda) + OH^- (suda) ® H₂O (sıvı)

Çökelme: Ag⁺ (suda) + Cl^- ® AgCl (katı)

Zn (k) + 2H⁺ (suda) ® Zn⁺² (suda) + H₂(g)