İlkbahar ve Sonbahar Dönemi (Çince: 春秋時代; pinyin: Chūnqiū Shídài), Çin'de M.Ö. 722 - M.Ö. 481 tarihleri arasına denk gelen dönemdir. Bu dönem adını, Konfüçyüs'e atfedilen İlkbahar ve Sonbahar Kayıtları adlı kitaptan almaktadır. İlkbahar ve Sonbahar döneminde Çin 170 küçük devlete parçalanmıştı; bu küçük devlet arasında meydana gelen savaş ve istilalar dönemin karakteristik özelliği olmuştur.
İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'nde Çin
Muharip Devletler Dönemi
Muharip Devletler Dönemi veya Savaşan Devletler Dönemi (geleneksel Çince: 戰國時代, basitleştirilmiş Çince: 战国时代, pinyin: Zhànguó Shídài) İlk çağ Çin târihinde M.Ö. 5. yüzyılla Çin İmparatorluğu'nun kuruluşuna kadar (M.Ö. 221) geçen zamâna verilen addır. Sözde İlkbahar ve Sonbahar Dönemi sonrasında başlayan ve M.Ö. 256'da ortadan kalkan Doğu Zhou Hânedanlığı döneminin ikinci bölümü oluşturan dönem olarak görülür. İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'nde olduğu gibi bu dönemde de kral, göstermelik yönetici olmaktan ileri gidememiş, gücü kalmamıştı.
Döneme verilen ad, Han Hânedanlığı zamânında yazılmış Muharip Devletlerin Kayıtları adlı eserden alıntıdır. Dönemin tam ne zaman başladığı konusu tartışmalıdır. Sık sık M.Ö. 475 olarak (İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'nden sonra) gösterilirken M.Ö. 403 (Jin Hânedanlığı'in üçe bölündüğü târih]]) de bâzı kaynaklarda bu dönemin başıdır.
Muharip Devletler Dönemi'nde Çin
İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'nin tersine Muharip Devletler Dönemi, bölgesel kumandanların etraflarında bulunan devletleri istilâ edip egemenliklerini pekiştirdikleri bir dönemdir. Bu süreç, İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'nde başlar ve M.Ö. 3. yüzyılda, böylece, yedi büyükçe devlet ortaya çıkar. Bu Yedi Muharip Devlet şunlardı:
- Chu (楚)
- Han (韓/韩)
- Qi (齊/齐)
- Qin (秦)
- Wei (魏)
- Yan (燕)
- Zhao (趙/赵)
Politik güçteki değişimin bir başka simgesi, unvandaki değişikliklerdir. Kumandanlar, hâlâ kendilerini Zhou hânedanlığı'nın dükleri (公 gōng) olarak görürken şimdi kendilerine kral (王 wáng) unvânını lâyık görmeye başladılar; böylece kendilerini Zhou kralı düzeyinde görüyorlardı.
Muharip Devletler Dönemi, demir işlemenin Çin'de başladığı zamânı da içine arır. Artık bu dönemden sonra bronz yerine demirle silâhlar üretilir. Şû (şimdiki Siçuan) ve Yue (şimdiki Zhejiang) da bu dönemde Çin kültürü bölgesi içine alındı. Aralarında Mensiyüs tarafından ayrıntılandırılan Konfüçyüsçülük, Lao Zi ve biraz da Zhuang Zi tarafından ayrıntılandırılan Taoizm, Legalizm ve Mohizm'in bulunduğu Yüz Düşünce Okulu bu dönemde gelişti. Ticâret de bu dönemde gelişerek bâzı tüccarlara politikaya etki imkânı verdi. Askerî taktikler de değiştirildi. İlk- ve Sonbahar Dönemi'e göre değişikliklerle yaya ve atlı askerler, bütün ordularda kullanılmaya başlanıp iki tekerlekli savaş arabası tutulmamaya başlandı. Bu dönemden sonra Çin'in asilzâdeleri savaşçı sınıfa âit olmak yerine okur-yazar sınıfından olmaya başladılar. Krallıklar, büyük orduları birbirinin üstüne salarak birbirlerini egemenlikleri altına almaya çalışıyorlardı. Askerlerin silâhları, yavaş yavaş bronz yerine sırf demirden üretilmeye başlandı. Hançer baltası, bu dönemde değişik krallıklarda, bilhassa 5½ m uzunluğunda mızraklar çıkaran Qin'de son derece yaygın bir silâhtı.
Bu dönemde askerî strateji uzmanı Sun Tzu (Sun Zi), Savaş Sanatı adlı eseriyle en etkin ve bilinen en eski askerî strateji eserini yazdı. Bu eserin yanısıra Yedi Askerî Klâsikler de bu dönemde yazıldı. Çin birleştiğinde bu yedi klâsik eser, ayaklanmaya teşvîk ettiğinden idâreciler tarafından saklandı.
Tsin Hanedanı
Tsin Hanedanı (Çince:秦朝, Pinyin:Qín Cháo), M.Ö. 221 - M.Ö. 206 yılları arasında Çin'i yönetmiş hanedandır. M.Ö. 221'de İlk İmparator Qin Shi Huang(okunuşu → Çin Şı Huanğ) bütün Çin'i tek bir yönetim altında toplamıştır.
Böylelikle başlayan Çin'in İmparatorluklar dönemi, 1912'de Tsing Hanedanı'nın yıkılıp Çin Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sona ermiştir.
Han Hanedanı
Han Hanedanı (Çince: 漢朝; Pinyin: Hàn cháo), Çin'de M.Ö. 206 – M.S. 220 tarihleri arasında hüküm sürmüş hanedanıdır. Dönemin önemli klanlarından Liu tarafından kurulmuştur.
Yaklaşık 400 yıllık bir tarihi kapsayan Han Hanedanı Çin kültürünün zirvelerinden biri olarak kabul edilir. Günümüzde Çinliler Liu ailesinin ve kurdukları Hanedanının onuruna kendilerini Han insanı, Han Ulusu olarak adlandırır.
Üç İmparatorluk
Üç İmparatorluk dönemi (Çince: 三國 pinyin: Sānguó, 220 - 280 ya da 184 - 280), 220'de derbeylerden Cao Cao (曹操 Cáo Cāo; 115 - 220)Cao Pi (曹丕 Cáo Pī; 187 - 226, taht: 220 - 226)'nin Batı Han Hanedanı (東漢 Dōng Hàn, 後漢 Hòu Hàn)'nın son imparatoru Xian di (獻帝 Xiàn dì; 181 - 234, taht: 189 - 220)'den tahtını teslim alarak Kuzey Çin'de Vey (魏 wèi veya 曹魏 cáo wèi; 220 - 265) hanedanını kurmasıyla başlayarak derbeylerden Liu Bei (劉備 Liú Bèi; 161 - 223, taht: 221 - 223)’nin bugünkü Sichuan (四川Sìchuān)’da kurduğu Şu (蜀 Shǔ veya 蜀漢 Shǔ Hàn) ile yine derbeylerden Sun Jian (孫堅 Sūn Jiān; 155 - 191)’nun oğlu ve Sun Ce (孫策 Sūn Cè; 175 - 200)'nin küçük kardeşi olan Sun Quan (孫權 Sūn Quán; 182 - 252, taht: 222 - 252) Güney Çin'de kurduğu Vu (東吳 Dōng Wú veya 孫吳 Sūn Wú) olmak üzere üç ülkenin güç mücadelesi yaşadındığı dönem.
Vey Hanedanı’nın yönetimini benimseyen vazirlerinden Sima Yi (司馬懿: Sīmǎ Yì)'nin torunu Sima Yan (司馬炎 Sīmǎ Yán; 236 - 290, taht: 265 - 290) Vey Hanedanının yerini kurulan Batı Jin Hanedanı (西晉 xī jìn, 265 - 316)'nın Vu Hanedanı'nı yıkmasıyla bitmiştir.
184'de günümüz Taoizm'inin kaynaklarından olduğu düşünülen ve Zhang Jiao (張角 Zhāng Jiǎo)’nun başlattığı Taipin dao (太平道)'ya dayanarak meydana gelen Sarı Türbanlılar isyanı (黃巾之亂 Huáng Jīn Zhī Luàn 184 - 205)'ı bu dönemin başlangıcı olarak sayan görüşler de yaygındır.
Han Hanedanı iki döneme ayrılır: Erken Han Hanedanı (Qiang Han 前漢) ya da Batı Han Hanedanı (Xi Han 西漢) M.Ö. 206 – M.S. 9 yılları arasında hüküm sürmüştür; başkenti Chang'an'dır. M.S. 25–220 yılları ise Geç Han Hanedanı (Hou Han 後漢) ya da Doğu Han Hanedanı'dır (Dong Han 東漢); başkenti Luoyang'dır.
